Maandagavond 1 april bekijk ik de documentaire ‘Nu verandert er langzaam iets’ van Menna Laura Meijer. Als eerste zit ik in het kleine zaaltje op de achterste rij in filmtheater De Lieve Vrouw in Amersfoort. Binnen vijf minuten stroomt het zaaltje vol met belangstellenden. In elk geval publiek dat van zich laat horen. Telefoons worden nog even beantwoord: ‘Ik zit nu in een docu, bel je straks’. ‘Ik dacht al dat je niet meer kwam.’ ‘Sorry, die offerte moest echt nog even de deur uit.’ Tot de documentaire begint is de helft van de zaal verwikkeld in druk gekeuvel en mijmer ik over de vraag of ik rituelen over macht en onderwerping zal terugzien in deze documentaire.
Tijdens de openingsscène van een varkensstal is het heel even stil. Dan begint een man drie rijen voor mij staccato te lachen. Haha….(hij ontdekt waarschijnlijk een liggend mens tussen de varkens) hahaha….. (hij ontdekt er nog een en nog een) haha haha haha. Hoewel ik geen aanleiding voel om te lachen lijkt de helft van het publiek vanaf dat moment zijn best te doen eerste te zijn om iets lachwekkends te ontdekken of ergens het hardst om te lachen. Ondanks onmiskenbaar komische momenten geeft de documentaire in alle ernst een onthullend beeld van de coaching- en trainingspraktijk in Nederland.
Praktijk van rituelen
Die praktijk houdt mij al geruime tijd bezig. Ruim tien jaar geleden schreef ik: “Twintig jaar werk ik nu als trainer en consultant met groepen mensen. Het levert me lovende evaluaties en tevreden opdrachtgevers op. Maar ook het knagend gevoel dat er iets niet klopt. Dat alles wat ik doe onderdeel is van een ritueel van macht en onderwerping waarin ik afwisselend en gelijktijdig als regisseur, speler en toeschouwer optreed. Steeds vaker bevind ik mij in een ‘registratie-positie’ en neem ik waar wat zich als voorspelbaar voltrekt. ‘Waar gaat dit over?’ vraag ik me af.” En die vraag heeft me niet meer losgelaten.
Aandacht voor onzichtbare krachten die in groepen spelen kent onder andere zijn oorsprong kort na de tweede wereldoorlog in de onderzoeken aan het National Training Laboratory in Bethel in de Verenigde Staten. Groepen individuen die elkaar vooraf niet of nauwelijks kenden bogen zich over vraagstukken, waarbij ze met name op het proces van interactie begeleid werden door zogenoemde trainers. De hedendaagse betekenissen van de begrippen trainer, training en trainen zijn daarop terug te voeren.
Reflecties over trainen
Getuige deze documentaire kunnen we wel spreken van het fenomeen trainen. In allerlei gedaanten is trainen doorgedrongen in de haarvaten van de samenleving. Een hele branche van trainingbureaus en trainers maken van ‘werken in/met groepen’ hun professie. Waarmee houden deze trainers zich eigenlijk bezig? Welke krachten komen in groepen naar boven en hoe beïnvloeden deze krachten ons in wat we doen en niet doen? Waarvan zijn we ons bewust en wat voltrekt zich vanzelfsprekend? Welke patronen ontwikkelen zich en waarom, hoe werkt dat in groepen? Welke ongeschreven codes ontwikkelen zich? Welke vanzelfsprekende ‘afspraken’ maken deelnemers met trainers en trainers met deelnemers zonder ze bewust af te spreken?
De zaal loopt leeg. Drie rijen voor mij staat een man op en zegt tegen zijn gezelschap : ‘die hand op de rug, heb je dat gezien? Dat vind ik echt niet kunnen.’ ‘Welke hand?’ vraagt een van hen. ‘Heb je dat niet gezien, die hand, toen die vrouw emotioneel werd? Dat kan echt niet. Dat vind ik echt niet kunnen.’
De documentaire en de reacties van een groot deel van het publiek wekte vooral mededogen. In de bioscoopzaal stelde ik mij een camera voor. Frontaal op het publiek gericht om het nog eens met een split-screen terug te kunnen kijken. Het lijkt mij uitstekend materiaal om eens met trainers en coaches over te reflecteren. Geen zichzelf respecterende trainer of coach kan om de spiegel heen die deze documentaire voorhoudt.
‘Nu verandert er langzaam iets’ ‘Is een uitgesproken en visuele verbeelding van de hedendaagse coaching- en trainingscultuur. In vaste, wijde camerastandpunten onderzoekt de film verschillende vormen van zelfontplooiing en cursussen voor innerlijke groei en prestatieverbetering. Zonder hoofdpersonen, interviews of voice-overs observeert de film onder andere therapiesessies met dieren, een les in geluk voor basisschoolkinderen, een training ‘omgaan met spanning en agressie’ bij een gemeentelijke ordehandhaving en een vlogger die haar gestreste volgers probeert te kalmeren met zachte, ontspannende geluiden. Het is aan de kijker om te beslissen of deze mindfulness programma’s en trainingen symbool staan voor iets groters. Waar komt deze zoektocht naar zelfverbetering vandaan? Zijn we ooit goed genoeg?’
(bron: www.cinemadelicatessen.nl)
Verkozen tot beste Nederlandse documentaire op IDFA.