Na het zien van een video-installatie ‘Wait’ van de Franse kunstenaar Céline Berger herinner ik mij plotseling het nummer ‘fitter happier’ van het album OK computer van de Britse band Radiohead. De cd OK computer kreeg ik van een vriendin. Ze had hem ook gekregen maar vond het ‘verschrikkelijke herrie’ en kon zich niet voorstellen dat er mensen zijn die daarvan houden. ‘Dat is toch geen muziek..’ en daarbij trok ze een verontwaardigd gezicht. Dat ik en anderen beweerden de muzikale projecten van Radiohead zeer te waarderen, kon ze niet geloven.

‘Fitter Happier’ is ook meer een kunstwerk dan een muzieknummer. Het is niet gemaakt om te behagen. Net als bij ‘Wait’ van Celine Berger ligt de schoonheid en betekenis van dit kunstwerk in frictie die het werk weergeeft. Een frictie die je gewaar wordt als je het nummer of de video ondergaat. Als de vraag begint te knagen wat hoor of zie ik nu eigenlijk?

In het nummer ‘Fitter happier’ leest een man een tekst voor. De tekst handelt over een soort contract met doelstellingen. Het gebezigde discours is de Angelsaksische taal van Human Resources Management en Development. Het zou zomaar een ‘POP’* kunnen zijn. Een plan van iemand die zich voorneemt een beter mens en een betere werknemer te worden. De man spreekt zich uit over hoe hij de komende tijd zijn gedrag en levensstijl zal veranderen om een nog een productievere een ‘fitter en happier’ werknemer te worden. ‘Getting on with your associate employee contemporaries (…), fond but not in love an empowered and informed member of society, calm, fitter, healthier and more productive’.

Het monotoon uitgesproken persoonlijke plan en de ontregelende tonen waarmee Radiohead de tekst begeleid, heeft een vervreemdend effect. Het maakte toentertijd net zo’n diepe indruk als dat het nu nog doet. Inderdaad is het nauwelijks een gezellig achtergrondmuziekje voor bij een romantisch etentje te noemen, maar wel een kunstwerk. Een kunstuiting die nog steeds zijn werk doet. De vervreemding en frictie die ik ervaar bij het beluisteren van dit nummer wordt veroorzaakt door de ontzielde monotonie van de stem en het persoonlijke karakter van de uitspraken over het leven alsof ze gedaan worden door een robot. (De relatie met de wereld van Human Resources Development heb ik uitvoerig beschreven in het artikel ‘De heerlijke nieuwe wereld van hrd’ link naar download.

De video-installatie ‘Wait’ van Céline is ook al geen relaxed avondje voor de buis. Het is werken. Bij deze video-installatie van Céline ligt de relatie met de corporate wereld niet onder de oppervlakte. Opgeleid als ingenieur werkte Céline Berger twaalf jaar in een Siemens hightech bedrijf. Ze hield zich daar bezig met de ontwikkeling van de D-ram, een soort chip. In haar werk als kunstenaar legt ze expliciete relaties met de wereld van managementmethodes en organisaties. In de video-installatie ‘wait’ gebruikt ze de methodologie voor het verbeteren van bedrijfsresultaat en product-ontwikkeling ‘Lean Six Sigma’. De video toont een powerpoint videopresentatie dat inzicht geeft in de toepassing van deze methodologie voor het ontwerp van het nieuwste product….: ‘Wait’. ‘We have followed step by step this powerfull method, which allows us to perfectly adapt our product design to the needs of our customer. Let us welcome you to our project status report’.

Veel van wat je ziet is een aanzet tot denken. Het product…’Wait’, de behoeften van de klant aan het product dat tegelijkertijd een imperatief is: ‘wacht!’. De relatie die gelegd wordt met de hoofdzonden; met de zevende hoofdzonde acedia; luiheid. De smetteloosheid, zuivere rationaliteit van de presentatie van de methodologie, stilte, geloofwaardigheid, exemplarische context, de herhaling van het zinnetje: ‘next slide’ en andere zinnen die te denken geven: ‘If you can’t measure something, you can’t understand it, and if you cant’t understand it, you can’t control it.’ Of halverwege de video 30 seconden waarin de consultant zwijgt, wacht, als vleesgeworden rationaliteit van het product ‘Wait’. Het maakt het ondergaan van dit kunstwerk tot een belevenis die je kunt blijven interpreteren.